Een van de leukste eigenschappen van mensen is toch wel het verrijken van het alledaagse, zingeving van het zinneloze, vergroten van het kleine. Een zo’n voorbeeld is de Engelse naam voor wat je misschien, instrumenteel, een ‘afkortpad’ zou kunnen noemen. Wij noemen het een olifantenpad: een uitgesleten pad op een grasveld bijvoorbeeld; soms ook wel afstekertje genoemd. “Olifantenpaadjes zijn vernoemd naar de typische eigenschap van olifanten om altijd de kortste weg te kiezen en zich niet in het minst druk te maken over het afwijken van een geplaveid pad. Olifanten hebben dan ook de neiging altijd hetzelfde pad te volgen, hierdoor slijt zich een zichtbaar pad uit in de begroeiing. Daar mensen identiek gedrag vertonen en graag van de geplaveide paden afwijken, ontstaan overal waar mensen zich begeven dergelijke paden. (Wikipedia)”

Uitgesleten, letterlijk, omdat mensen geen zin hadden om om te lopen over de stoep. En uitgesleten omdat ze waarschijnlijk te moe zijn om hun voeten op te tillen. Een olifantenpad is dus een door moede of moedeloze kantoorvoeten uitgesleten stuk pad in de natuur. Ook in de motivatie-industrie is het een bekend verschijnsel, waar het lichaam of de kantoormens te vaak de gebruikelijke gemakzuchtige beslissingen neemt, in plaats van de noodzakelijke gedragsverandering door te voeren (zie Switch van Dan en Chip Heath).

Olifantenpad dus, of ezelsweg (chemin de l’âne – FR) of Trampelpfad (DU). Maar zo niet de Engelsen: zij noemen dit namelijk een desire path! Wat een prachtige naam!  Je stelt je dan voor dat het iets betekent als het pad naar je hart, of naar je passie, al dan niet lichamelijk. Of dat het in Engeland een eeuwenoud pad aanduidt waarmee geliefden de weg naar een rustige plek in de natuur vonden. Maar nee: het is ook daar de naam voor een uitgesleten pad op een grasveld bijvoorbeeld.

Vraag is natuurlijk ook waarom het pad uitslijt? Hoe werkt zoiets? Hierboven in het Wikipedia citaat stond “Daar mensen identiek gedrag vertonen en graag van de geplaveide paden afwijken, ontstaan overal waar mensen zich begeven dergelijke paden.”, maar dat klopt natuurlijk niet helemaal. ‘Identiek gedrag vertonen’ betekent juist niet van de geplaveide paden afwijken. Want één iemand moet de eerste zijn en echt en letterlijk af-wijken!

Nr. 1 loopt over de stoep en ziet elke ochtend het maagdelijke grasveld. Op een ochtend steekt hij of zij schuin over, want hij of zij heeft haast. Nr.1 denkt de volgende dag: ‘ik kan wel weer die route nemen’ etc. en langzamerhand ontstaat een spoor. Nr. 2 denkt: laat ik ook afsteken, en als ik dat toch doe, laat ik over datzelfde spoor lopen, in plaats van daar net naast. Nr 3 idem. Maar aan nr. 2 en 3 zal het dus niet liggen om dat pad te laten ontstaan.

Het is lastig dit te reconstrueren, vooral wat de motivatie betreft. Het probleem is dat er in het begin weinig te zien is. Ik snap wel dat als het pad er is, dat nr. 68 erover loopt, want dan is het gras bijv. natter dan het pad. De beslissingen van nr. 1 lijken bij die eerste afwijkende route nog geen zin te hebben tenzij het einddoel al in zicht was. Als duidelijk is dat er uiteindelijk een pad komt dat het lopen makkelijker of sneller maakt. Het lijkt daarmee wel wat op het ontstaan van complexe lichaamsdelen, zoals ogen, in de evolutie. Nr. 1 in die ontwikkeling werd misschien gewoon gevormd door een paar cellen die gevoelig bleken voor licht; ze wisten alleen niet dat ze later in staat zouden zijn om van computerschermen te kunnen lezen!

Er moet dus sprake zijn een vasthoudende ‘eerste beweger’  die een beeld voor ogen heeft dat sterk genoeg is om door dat maagdelijke gras te sjokken, zonder noemenswaardig voordeel. In de filosofie of theologie wordt er wel gesproken over de Eerste Beweger (of de Onbewogen beweger) maar dan hebben we het al meteen over Onze Lieve Heer. Die heeft natuurlijk wel de visionaire capaciteiten om te zien wat de toekomst brengen moge, zelfs als dat voor ons nauwelijks of niet zichtbaar is. Soms vraag je je wel af of Hij (of Zij) dan niet beter op de stoep had moeten blijven lopen, en ons niet scheppen. Afwijken van het bedoelde pad met een ‘desire path’ is ook wat er gebeurde in de Hof van Eden; je zag bij Adam en Eva al meteen waar dat toe leidde!

En wij zijn er sinds die tijd achteraan gesjokt. Wij zijn de nr. 2’s en nr. 3’s. En dat zijn ook al heel andere mensen dan de nr. 1. Wij zijn echt mensen van de minste weerstand. Wij hebben het pad niet gemaakt; nee, wij hebben alleen maar gebruik gemaakt van de moed en het werk van nr. 1. Op een ochtend troffen we het ‘desire path’ aan, even een verlammend moment van twijfel, en de gemakzucht wint en we steken het grasveld schuin over (terwijl dat eigenlijk niet mag!).

Misschien, toen het pad er eenmaal was, waren we zelfs weer bang om daarvan af te wijken.  En daarmee is het nieuwe pad al meteen een keurslijfpad. Dus nauwelijks heroische bijdrage van nr. 2 en 3. En vergeleken met de prestatie van schepper nr. 1 gaat het bij ons rest van de mensen ook wel om een wel zeer bescheiden bijdrage aan de schepping, nl. met je voeten een deel van die schepping verder wegschuren.

Bij het bewust in je eigen tuin creëren van een desire path (wat niet het geval is als je ‘sochtends de forenzentrein wilt halen), spelen weer andere aspecten mee. Het moet er uit zien als door anderen, voorbijgangers, uitgeslepen door de tijd heen. Het moet op een onbewust niveau logisch zijn, maar ook als je weer nuchter bent bijdragen aan de schoonheid en functie van je tuin.
Een leuke vraag hierbij heeft te maken de perceptie van het pad, vooral als je voor het aanleggen van het pad alleen maar een grasmaaier gebruikt (een apparaat dat materiaal weghaalt). Wat je doet is een heel grasveld intact laten, en dan 1 lijn uittekenen en wegmaaien. De betekenis, de functie van het pad, wordt meteen duidelijk, voor mens en dier. Alles blijft hetzelfde en je haalt alleen iets weg; alsof je een lijn etst in metaal. En je voegt dus niets toe, maar toch is er plotseling functie, en misschien zelfs wel schoonheid.

En tenslotte is het ook nog belangrijk voor wie het desire path bedoeld is. Voor ons is het een ‘desire path’ als het makkelijk loopt, en dat geldt ook voor onze gastkat Donna in de foto hiernaast. Een muis daarentegen wil juist rustig kunnen lopen, zonder te worden opgemerkt door roofvogels; die blijft in het hoge gras. Als de muis wel op het desire path gaat lopen, tsja, dan krijgt dat een heel letterlijke betekenis; voor de kat dan.

NB: De term ‘olifantenpaadjes’ heeft pas echt bekendheid vergaard met de promotie van het boek Olifantenpaadjes, op 11 mei 2011 in het populaire VARA-programma De Wereld Draait Door. Hier presenteerden fotograaf Jan-Dirk van der Burg en bioloog Maarten ’t Hart een fotoboek, over het gelijknamige verschijnsel. Maarten ’t Hart, die al decennialang is gefascineerd door olifantenpaadjes, verzorgde het voorwoord in het fotoboek. (Wikipedia)”